آدمی در موقعیت­های مختلف، رفتارهای گوناگونی از خود بروز می­دهد. اما چگونه می توان این رفتارها را تحلیل نمود و تحلیل این رفتارها چه سودی دارد؟ سوال اساسی که در جستجوی آن هستیم، به طور خلاصه این است که «ما چگونه ما شدیم و رابطه بین گذشته و حال ما چیست؟» 

لزوم چنین مطالعه­هایی در تحلیل وقایع به منظور پیش بینی اوضاع و همچنین برنامه ریزی آینده مبتنی بر پتانسیل جامعه و نزدیک کردن ایده­آل­های برنامه­ریزان به واقعیت نهفته در نهادهایی چون مردم و اجتماع مطرح می­شود. سوال اساسی که در جستجوی آن هستیم، به طور خلاصه «ما چگونه ما شدیم؟ چرا و چگونه چنین که هستیم شده ایم و رابطه بین گذشته و حال ما چیست؟» از همین رو جواب به این سوال، روشن­کننده وضعیت ما در آینده خواهد بود.

علت رفتارهای فردی به عوامل متعددی همچون حالت­های فردی، ویژگی­های شخصیتی، تاثیرهای عوامل بیرونی چون فرهنگ، سیاست و اقتصاد، عوامل طبیعی چون آب و هوا، عوامل درونی چون وضعیت روانی و روحی، رویدادهای طبیعی و بسیاری دیگر بستگی دارد. بزرگان علوم انسانی و علوم رفتاری بر این باورند تا با توجه به این عوامل بتوانند تحلیلی علمی نسبت به رفتارهای انسانی ارائه نمایند.

در این بین، یکی از رویکردها نسبت به این موضوع رویکرد و نگرش تاریخی است، بدین مضمون که رفتارهای انسان را با توجه به ریشه­های تاریخی وی بررسی و تحلیل می­نماید.

آندره زیگفرید یکی از افرادی است که در این رابطه به منظور تحلیل رفتارهای فردی و انگیزه­های درونی و بیرونی آن به تحقیق و مطالعه و نهایتا نگارش کتابی به نام «روح ملت­ها» دست زده است. کتاب شامل 7 فصل به نام­های چهره جدید جهان، واقعبینی لاتینی، هوشمندی و ابتکار فرانسوی، سرسختی انگلیسی، حس انضباط آلمانی، صوفیمنشی روسی و بالندگی آمریکایی می­باشد. متد فکری و روش تحقیق حاکم بر کتاب نگرشی به جغرافیا، جامعه شناسی و روانشناسی ملت­ها و کشورها است که در هر سه این بخش­ها، روح تاریخی حاکم است.

این کتاب که در سال 43 توسط احمد آرام به فارسی ترجمه شده است، از مقدمه مرحوم مهندس بازرگان استفاده نموده است. این مقدمه شروعی بر تحقیق وی پیرامون خوی ایرانیان و ریشه­ها و عوامل آن بود. این تحقیق و مطالعه نهایتا منتهی به انتشار فصل الحاقی این کتاب (که گویا در چاپ­های بعدی این کتاب بدان افزوده شده است) با نام «سازگاری ایرانی» شد. وی به منظور ارائه تصویر روشنی از ایران و ایرانی از روش حاکم بر کتاب روح ملت­ها استفاده کرده و همان را به کار بسته است. وی در ضرورت چنین مطالعه­ای می­گوید: «شناسائی کیفیات و روحیات یک ملت بدون مراجعه به پایه­های جغرافیایی و ریشه­های تاریخی و بدون مطالعه و کشف تاثیرهای مادی و معنوی که عوامل محلی و جریان­های تاریخی در تکوین و تحول آن قم داشته­اند میسر نیست و تا چنین تاثیر و تشخیص­ها روشن نگردد، هرگونه قضاوت درباره خصوصیات ملی و نژادی و هرگونه طرح و اجرای برنامه­های اصلاحی یا انقلابی فاقد اعتبار و ارزش خواهد بود.»

نکته جالب توجه در مورد «سازگاری ایرانی»، شادابی و تازگی و مطابقت داشتن با رفتارهای کنونی افراد جامعه دارد و می­توان گفت که نگاه تاریخی مهندس بازرگان نسبت به مسائل جاری زمان خود در حد بالایی بوده است که توانسته تصویر روشنی از آن تبیین نماید و از طرفی عمق نگاه تاریخی وی را می­رساند.


پ.ن:

1. از علی اشرف فتحی به خاطر معرفی و در اختیار گذاشتن این کتاب تشکر میکنم.

2. جزوه/کتاب/کتابچه/فصل الحاقی/مقاله «سازگاری ایرانی» را میتوانید از اینجا دانلود نمایید.

3. صفحه آندره زیگفرید در ویکی پدیای انگلیسی +