خانه داری سیاسی
در سالیان پس از انقلاب اسلامی و پس از جنگ تحمیلی عرصههای فعالیتهای زنان در جامعه رو به گسترش گذارد. به گونهای که تمایل این قشر از جامعه برای تحصیل و همچنین فعالیت خارج از منزل و در داخل اجتماع رو به فزونی نهاد، افزایش آمار داوطلبین دختر متقاضی ورود به دانشگاههای کشور در سالیان اخیر بیشتر پسران خود دلیلی بر این مدعاست. ورود زنان به عرصههای اجتماعی و تقویت بعد زندگی اجتماعی آنان، موجبات شرکت آنان در فعالیتهای گوناگون را فراهم نمود. اما آیا زنان در عرصههای سیاسی نیز فعالیت داشتهاند؟ و رشد سیاسی این افراد و بدست گرفتن قدرت توسط ایشان عموما از چه مدلی پیروی میکند؟
نقش زنان به منظور تاثیر گذاری (به گونهای سیاسی و دردست گرفتن قدرتهای نظری یا اجرایی) تا قبل از قرن بیستم که معروف به قرن آزادی زنان شد کمتر مطرح بوده است. عمده افرادی که به قدرت میرسیدند، وضعیت خود را مدیون توالی وراثتی و میراث خانوادگی خود بودهاند. نقش زنان در این برهه از تاریخ عموما به صورت دست دومی بوده است، بهگونهای که پشتیبان و حامی برای مرد و همسر به حساب میآمد. در این بین نمونههایی همچون الیزابت اول در انگلستان و یا کاترین کبیر در روسیه که به تنهایی و بدون کمک همسر خود توانستند ابراز شخصیت کرده و تغییر مسیری در حرکت کشور ایجاد کنند، نمونههایی استثنایی محسوب میشوند. (۱) پس از این تاریخ نیز آزادیهای زنان رو به گسترش نهاد و حضور آنان نیز فراگیرتر شد و در عرصههای مختلف رشد نمود.
در ایران حضور زنان بر سر قدرت و به دست گرفتن ابزار سیاست نیز همچون دیگر کشورها به گونهای وراثتی صورت میگرفته است. نخستین زن ایرانی که به سلطنت رسید و توانست قدرت حاکمه بر کشور را کنترل و اعمال نظر کند، «پوراندخت» بود که پس از حکومت یکی از سرداران ساسانی با توافق بین نجیبان و بزرگان بر تخت نشست. وی توانست در مدت یک سال و چهار ماهی که بر تخت حکومت تکیه زده بود اصلاحات زیادی در کشور صورت دهد.(2) تا قبل از انقلاب اسلامی، تقریبا تمامی زنانی که از قدرت سیاسی برخوردار بوده و یا توانایی اعمال قدرت را داشته در خانوادههای سلطنتی و اعیان حضور داشتند. در سلسلههای قبل از پهلوی، زنانی که قابلیت اعمال سیاستهای خود را داشتند عموما زنان اهل حرمسرای پادشاهان سلسلههای مختلف بودند.(3) در حکومت پهلوی اول، استبداد رضاخان چندان مجالی برای فعالیتهای سیاسی آزاد چه برای مردان و چه برای زنان نمیداد. اما در حکومت پهلوی دوم، در رویه رضاخان تغییراتی ایجاد شد. پس از سرنگونی رضاشاه از حکومت و روی کار آمدن محمدرضا، دو عامل باعث رونق افرادی در عالم سیاست شد: ۱. آزادیهای نسبی که داده شد، فضا را به منظور ورود گروههای مختلف سیاسی فراهم نمود. ۲. عدم شباهت محمدرضا به پدرش موجبات ورود عناصر خانوادگی پهلوی را به عرصه سیاست تامین نمود. بررسی مختصر عدهای از افراد صاحب نفوذ در دربار پهلوی و فضای سیاسی کشور خالی از لطف نیست.
- تاج الملوک که ۵۳ سال بانوی اول دربار ۲ پهلوی به حساب میآمد، پس از سقوط رضاشاه و روی کارآمدن محمدرضا، دخالتهای وی در سیاست شروع شد
- اشرف پهلوی، خواهر محمدرضا که تا قبل از به حکومت رسیدن به کارهای اقتصادی تمایل وافری داشت، با مناسب دیدن وضعیت، وارد سیاست کشور شد، به گونهای که محمدرضاشاه یارای ایستادگی در مقابل وی را نداشت. اشرف که فرد جسوری و پشتیبان محمد رضا محسوب میشد، دخالتهای زیادی در سیاستهای کشور نمود، به گونهای که یکی از عوامل اساسی در کودتای ۲۸ مرداد که منجر به سقوط دولت مصدق شد، توطئه و دسیسه اشرف پهلوی بود. وی با قدرتی که در اختیار داشت، مافیای پول و قدرت خود را تشکیل داده و از آن در جهت منافع خود استفاده میکرد.(4)
- فرح دیبا(پهلوی) همسر سوم شاه نیز با ریاست بر بنیادی فرهنگی به نام بنیاد پهلوی سعی در اصلاح امور فرهنگی اجتماعی حاکم بر کشور داشت.(5(
- مریم فیروز، دختر عبدالحسین میرزافرمانفرما (از شاهزادگان قاجار و نخست وزیر) و همسر نورالدین کیانوری (از رهبران حزب توده) از رهبران شاخه زنان حزب توده و از فعالین حقوق زنان به شمار میآمد.
- فرخرو پارسا اولین زن ایرانی بود که به مقام وزارت و همچنین نمایندگی مجلس شورای ملی رسیده است.
- مهناز افخمي نیز دومین زن ایرانی است که به مقام وزارت رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز زنان توانستند حضور خود را در عرصه سیاسی حفظ نموده و با توجه به وضعیت جامعه، آن را در سالیان پیشرو تقویت نمایند. در پستهای قوه مجریه، معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست دولت سید محمد خاتمی و مرضیه وحیددستجردی وزیر بهداشت دولت محمود احمدی نژاد از دیگر زنانی بودند که به مشاغل سیاسی دولتی راه پیدا کردند.
نگاهی به آمار کاندیداهای زن مجلس و مقایسهای با آنچه در قبل حاکم بوده نشان دهندهی رشد حضور زنان در جایگاههای تصمیم گیری و اظهار نظرهای کلان میباشد. در اولین انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از ۱۰۹ کاندید تهران، ۱۰ زن شرکت داشته (درصد کاندیدای زن به کل کاندیداهاي استان تهران برابر ۹٪ بود) که خانم منیره علی(گرجی) با یک ملیون و سیصد و سیزده و هفتصد و سی و یک هزار رای به عنوان نهمین نماینده از ده نماینده مورد نیاز از حوزه تهران انتخاب شد.(6)
بررسي آماري تعداد نمايندگان زن در ادوار مختلف مجلس مي تواند بيان روشني از حضور آنان در عرصههاي تصميمگيري به حساب آيد. اين بررسي در نمودارهاي زير ارائه شده است. (7)
شايان ذكر است كه در ايران پس از انقلاب نيز روابط خانوادگي و سببي، عامل نسبتا مهمي در مطرح شدن زنان سياسي به حساب ميآيد.
1. محمود طلوعی. از طاووس تا فرح. ص۱۰
2. همان ص 19-21
3.همان ص ۹-۳۴
4. نیلوفر کسری. زنان ذی نفوذ خاندان پهلوی. ص 10-17
5. برای اطلاع از افکار و رفتار فرح دیبا(پهلوی) و همین طور خوی اشرف پهلوی به فصل «میان همسر و خواهر» کتاب «از کاخ شاه تا زندان اوین» احسان نراقی مراجعه شود.
6. روزنامه جمهوري اسلامي، ش 60، بيست مرداد 58، ص 2
7. دادهها از سايت پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي مورد استفاده واقع شده است.
پی نوشت: این مطلب در چارقد
نقش زنان به منظور تاثیر گذاری (به گونهای سیاسی و دردست گرفتن قدرتهای نظری یا اجرایی) تا قبل از قرن بیستم که معروف به قرن آزادی زنان شد کمتر مطرح بوده است. عمده افرادی که به قدرت میرسیدند، وضعیت خود را مدیون توالی وراثتی و میراث خانوادگی خود بودهاند. نقش زنان در این برهه از تاریخ عموما به صورت دست دومی بوده است، بهگونهای که پشتیبان و حامی برای مرد و همسر به حساب میآمد. در این بین نمونههایی همچون الیزابت اول در انگلستان و یا کاترین کبیر در روسیه که به تنهایی و بدون کمک همسر خود توانستند ابراز شخصیت کرده و تغییر مسیری در حرکت کشور ایجاد کنند، نمونههایی استثنایی محسوب میشوند. (۱) پس از این تاریخ نیز آزادیهای زنان رو به گسترش نهاد و حضور آنان نیز فراگیرتر شد و در عرصههای مختلف رشد نمود.
در ایران حضور زنان بر سر قدرت و به دست گرفتن ابزار سیاست نیز همچون دیگر کشورها به گونهای وراثتی صورت میگرفته است. نخستین زن ایرانی که به سلطنت رسید و توانست قدرت حاکمه بر کشور را کنترل و اعمال نظر کند، «پوراندخت» بود که پس از حکومت یکی از سرداران ساسانی با توافق بین نجیبان و بزرگان بر تخت نشست. وی توانست در مدت یک سال و چهار ماهی که بر تخت حکومت تکیه زده بود اصلاحات زیادی در کشور صورت دهد.(2) تا قبل از انقلاب اسلامی، تقریبا تمامی زنانی که از قدرت سیاسی برخوردار بوده و یا توانایی اعمال قدرت را داشته در خانوادههای سلطنتی و اعیان حضور داشتند. در سلسلههای قبل از پهلوی، زنانی که قابلیت اعمال سیاستهای خود را داشتند عموما زنان اهل حرمسرای پادشاهان سلسلههای مختلف بودند.(3) در حکومت پهلوی اول، استبداد رضاخان چندان مجالی برای فعالیتهای سیاسی آزاد چه برای مردان و چه برای زنان نمیداد. اما در حکومت پهلوی دوم، در رویه رضاخان تغییراتی ایجاد شد. پس از سرنگونی رضاشاه از حکومت و روی کار آمدن محمدرضا، دو عامل باعث رونق افرادی در عالم سیاست شد: ۱. آزادیهای نسبی که داده شد، فضا را به منظور ورود گروههای مختلف سیاسی فراهم نمود. ۲. عدم شباهت محمدرضا به پدرش موجبات ورود عناصر خانوادگی پهلوی را به عرصه سیاست تامین نمود. بررسی مختصر عدهای از افراد صاحب نفوذ در دربار پهلوی و فضای سیاسی کشور خالی از لطف نیست.
- تاج الملوک که ۵۳ سال بانوی اول دربار ۲ پهلوی به حساب میآمد، پس از سقوط رضاشاه و روی کارآمدن محمدرضا، دخالتهای وی در سیاست شروع شد
- اشرف پهلوی، خواهر محمدرضا که تا قبل از به حکومت رسیدن به کارهای اقتصادی تمایل وافری داشت، با مناسب دیدن وضعیت، وارد سیاست کشور شد، به گونهای که محمدرضاشاه یارای ایستادگی در مقابل وی را نداشت. اشرف که فرد جسوری و پشتیبان محمد رضا محسوب میشد، دخالتهای زیادی در سیاستهای کشور نمود، به گونهای که یکی از عوامل اساسی در کودتای ۲۸ مرداد که منجر به سقوط دولت مصدق شد، توطئه و دسیسه اشرف پهلوی بود. وی با قدرتی که در اختیار داشت، مافیای پول و قدرت خود را تشکیل داده و از آن در جهت منافع خود استفاده میکرد.(4)
- فرح دیبا(پهلوی) همسر سوم شاه نیز با ریاست بر بنیادی فرهنگی به نام بنیاد پهلوی سعی در اصلاح امور فرهنگی اجتماعی حاکم بر کشور داشت.(5(
- مریم فیروز، دختر عبدالحسین میرزافرمانفرما (از شاهزادگان قاجار و نخست وزیر) و همسر نورالدین کیانوری (از رهبران حزب توده) از رهبران شاخه زنان حزب توده و از فعالین حقوق زنان به شمار میآمد.
- فرخرو پارسا اولین زن ایرانی بود که به مقام وزارت و همچنین نمایندگی مجلس شورای ملی رسیده است.
- مهناز افخمي نیز دومین زن ایرانی است که به مقام وزارت رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز زنان توانستند حضور خود را در عرصه سیاسی حفظ نموده و با توجه به وضعیت جامعه، آن را در سالیان پیشرو تقویت نمایند. در پستهای قوه مجریه، معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست دولت سید محمد خاتمی و مرضیه وحیددستجردی وزیر بهداشت دولت محمود احمدی نژاد از دیگر زنانی بودند که به مشاغل سیاسی دولتی راه پیدا کردند.
نگاهی به آمار کاندیداهای زن مجلس و مقایسهای با آنچه در قبل حاکم بوده نشان دهندهی رشد حضور زنان در جایگاههای تصمیم گیری و اظهار نظرهای کلان میباشد. در اولین انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از ۱۰۹ کاندید تهران، ۱۰ زن شرکت داشته (درصد کاندیدای زن به کل کاندیداهاي استان تهران برابر ۹٪ بود) که خانم منیره علی(گرجی) با یک ملیون و سیصد و سیزده و هفتصد و سی و یک هزار رای به عنوان نهمین نماینده از ده نماینده مورد نیاز از حوزه تهران انتخاب شد.(6)
بررسي آماري تعداد نمايندگان زن در ادوار مختلف مجلس مي تواند بيان روشني از حضور آنان در عرصههاي تصميمگيري به حساب آيد. اين بررسي در نمودارهاي زير ارائه شده است. (7)
شايان ذكر است كه در ايران پس از انقلاب نيز روابط خانوادگي و سببي، عامل نسبتا مهمي در مطرح شدن زنان سياسي به حساب ميآيد.
اسامی زنان نماینده بعد از انقلاب اسلامی:
| شماره | دوره و سال | نمايندگان و حوزه انتخابيه |
| 1 | اول 1358-1362 تعداد کل نمایندگان: 327 |
اعظم السادات طالقانی: تهران |
| گوهرالشریعه دستغیب: تهران | ||
| عاتقه صدیقی: تهران | ||
| مریم بهروزی: تهران | ||
| 2 | دوم 1362-1366 تعداد کل نمایندگان: 275 |
مریم زعفرانی بهروز (بهروزی): تهران مرضیه حدید چی دباغ: همدان گوهر الشریعه دستغیب: تهران عاتقه صدیقی (رجائی): تهران |
| 3 | سوم 1366-1370 تعداد کل نمایندگان: 278 |
مریم زعفرانی بهروز (بهروزی): تهران |
| مرضیه حدید چی دباغ: همدان | ||
| گوهر الشریعه دستغیب: تهران | ||
| عاتقه صدیقی (رجائی): تهران | ||
| 4 | چهارم 1370-1374 تعداد کل نمایندگان: 272 |
نفیسه فیاض بخش:اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات |
| قدسیه سیدعلوی:مشهد | ||
| مرضیه وحیددستجردی: تهران | ||
| منیره نوبخت: تهران | ||
| مریم زعفرانی بهروز (بهروزی): تهران | ||
| پروین سلیحی: تهران اختر درخشنده: کرمانشاه |
||
| فخرالتاج امیر شقاقی: تبریزفاطمه همایون مقدم: تبریز | ||
| 5 | پنجم 1374-1378 تعداد کل نمایندگان: 274 |
نیره اخوان بیطرف: اصفهان |
| نفیسه فیاض بخش: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات | ||
| شهربانو امانی انگنه: ارومیه | ||
| مرضیه حدید چی: همدان | ||
| الهه راستگو: ملایر | ||
| فاطمه رمضان زاده: تهران | ||
| قدسیه سیدعلوی: مشهد | ||
| مرضیه صدیقی: مشهد | ||
| زهرا پیشگاهی: اصفهان | ||
| مرضیه وحید دستجردی: تهران | ||
| منیره نوبخت: تهران | ||
| فائزه هاشمی بهرمانی: تهران | ||
| فاطمه کروبی: تهران سهیلا جلودارزاده: تهران |
||
| 6 | ششم 1378-1382 تعداد کل نمایندگان: 273 |
شهربانو امانی انگنه: ارومیه |
| سهیلا جلودارزاده: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات | ||
| فاطمه حقیقت جو: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات | ||
| سیده فاطمه خاتمی: مشهد | ||
| فاطمه راکعی: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات | ||
| طاهره رضازاده: شیراز | ||
| مهرانگیز مروتی: خلخال اعظم ناصری پور: اسلام آباد غرب حمیده عدالت: دشتستان |
||
| اکرم مصوری منش: اصفهان | ||
| وحیده علائی طالقانی: تهران جمیله کدیور: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات |
||
| الهه کولائی: اسلامشهر/تهران/ری/شمیرانات | ||
| 7 | هفتم 1382-1386 تعداد کل نمایندگان: 281 |
فاطمه آجورلو: کرج سهیلا جلودارزاده: تهران |
| فاطمه آلیا: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| نیره اخوان بیطرف: اصفهان | ||
| لاله افتخاری: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| فاطمه رهبر: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| عفت شریعتی کوه بنانی: مشهد/کلات | ||
| الهام امین زاده: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| رفعت بیات: زنجان/طارم | ||
| هاجر تحریری نیک صفت: رشت | ||
| عشرت شایق: آذر شهر / اسکو / تبریز | ||
| نفیسه فیاض بخش: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| مهرانگیز مروتی: خلخال / کوثر | ||
| 8 | هشتم 1386-1390 تعداد کل نمایندگان: 297 |
فاطمه آجورلو: کرج |
| فاطمه آلیا: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| نیره اخوان بیطرف: اصفهان | ||
| لاله افتخاری: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| زهره الهیان: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| فاطمه رهبر: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات | ||
| عفت شریعتی کوه بنانی: مشهد/کلات | ||
| طیبه صفایی: اسلامشهر / تهران / ری / شمیرانات |
1. محمود طلوعی. از طاووس تا فرح. ص۱۰
2. همان ص 19-21
3.همان ص ۹-۳۴
4. نیلوفر کسری. زنان ذی نفوذ خاندان پهلوی. ص 10-17
5. برای اطلاع از افکار و رفتار فرح دیبا(پهلوی) و همین طور خوی اشرف پهلوی به فصل «میان همسر و خواهر» کتاب «از کاخ شاه تا زندان اوین» احسان نراقی مراجعه شود.
6. روزنامه جمهوري اسلامي، ش 60، بيست مرداد 58، ص 2
7. دادهها از سايت پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي مورد استفاده واقع شده است.
پی نوشت: این مطلب در چارقد
+ نوشته شده در جمعه دوازدهم اسفند ۱۳۹۰ ساعت 16:50 توسط سید امیر حسین ابطحی
|
اینجا را به روز میکنم نه برای اینکه کسی مطالبم را بخواند و یا از عواطفم آگاه شود و یا وسیله ای باشد برای ابراز وجود و یا هزار و یک دلیل دیگر. به روز میکنم چون خودم را دوست دارم و دوست ندارم "پسر نادان" باشم. این سفریست که من و ما شروع کردیم برای رسیدن به "پسر دانا". من و ما همه هستیم. من و تویی وجود ندارد. من همان توام و تو همان من، با هم ما را تشکیل میدهیم. پس بهتر است زودتر این کوچ را شروع کنیم. حرکت میکنم همچون مرغ دریایی در هوای طوفانی ساحل.